De man kijkt verschrikt, als ik vertel dat het allemaal Russische vogels zijn, die massaal in het weidevogelreservaat van de Eempolder rondlopen. Hij voelt echter dat er weinig dreiging uitgaat van het geroezemoes van de vele duizenden brandganzen, en stapt weer op zijn fiets, mompelend: ‘Weer wat geleerd’. Ik kijk verder of ik geringde exemplaren tussen de groep zie lopen. De kleuren van de pootringen zijn gemakkelijk te herkennen, maar de inscriptie in de vorm van een letter of cijfer is lastiger te onderscheiden.

Links gele ring met cijfer 0, rechts rode ring met cijfer 7 (afgekort Y0R7)

 

Een gewone verrekijker volstaat niet; je hebt een telescoop of telelens nodig. Een auto als rijdende schuilhut is bij dit speurwerk een handig hulpmiddel. Denk er wel om niet op de weg te parkeren, ook niet half, want langsrijdende boeren, die het toch al niet op ganzen hebben, kunnen hierdoor zwaar geïrriteerd raken. Zitten de ganzen een beetje dichtbij, dan kun je soms de pootringen van meerdere individuen aflezen. Mijn record staat op achttien in een uur. De waarnemingen registreer je in een centrale database via submit.cr-birding.org of ter plaatse via de app Birdring. Je krijgt dan direct de ringdatum en alle andere waarnemingen van het individu te zien, het zogenaamde trackrecord. In de loop der tijd heb ik 427 waarnemingen opgevoerd van 199 verschillende brandganzen. Wat opvalt is de grote plaatstrouwheid van de vogels. Neem bijvoorbeeld gans R0WE die op 14-01-2019 is geringd en daarna jaarlijks door mij in de Eempolder is afgelezen, vaak zelfs in hetzelfde weiland. Je zou ze bijna als standvogels gaan beschouwen, ware het niet dat de vogels elk voorjaar ca 3000 km afleggen naar hun broedgebieden in Noord-Rusland en in de herfst weer terug. Met behulp van een soort interne navigatie en herkenning van landschapselementen weten ze feilloos hun broed- en overwinteringsgebied terug te vinden. Gedurende al die tijd blijven ze hun partner vergezellen en, voor zover aanwezig, hun eerstejaars nageslacht. In de lange V-vormige vluchten vliegen ze in één linie, wat nog vrij overzichtelijk is, maar bij plotselinge verstoringen kan er complete chaos ontstaan en is het een prestatie dat zij elkaar hierin niet kwijtraken. Soms zie je na zo’n verstoring een enkele brandgans langdurig, gakkend rondvliegen. Deze is dan blijkbaar zijn partner of gezin kwijt en probeert wanhopig weer contact te krijgen. Meestal weten de gescheiden vogels elkaar weer te vinden.

Dichte groepen brandganzen boven weidevogelreservaat

 

Twee ganzen R0WE en R0W- heb ik van 2019 – 2023 elk jaar in de Eempolder gezien op enkele meters afstand van elkaar foeragerend. De paarband gaat tot de dood hen scheidt. Die is bij ganzen nooit ver weg. De oudste gans die ik heb afgelezen is twintig jaar geworden, maar meestal houdt het veel eerder op. Afschot door jagers is een belangrijke doodsoorzaak maar ook het vogelvirus heeft flink huisgehouden. In de piek van 2022 werden er in de Eempolder honderden dode ganzen werden gevonden.
Gegeven de plaatstrouwheid is het niet verwonderlijk dat de meeste van de geringde ganzen eerder in de regio zelf zijn gevangen. De tracklist van de door mij afgelezen 199 individuen laat zien dat hiervan 141 zijn geringd door Engbert van Oort, die actief is in de drie vangststations in de Eempolder. Hoe de flappers bij de vangst van de ganzen te werk gaan is in dit artikel te lezen. In Friesland en Brabant worden eveneens ganzen gevangen, maar zoals te verwachten blijven ook deze vogels bij een voorkeur hangen in de hun bekende regio en worden maar weinig in de Eempolder aangetroffen.
Niet alleen in Nederland, maar ook in de broedgebieden in Rusland worden ganzen gevangen en geringd. Dit gebeurt door het onderzoeksteam van Pjotr Glazov in Kolguev en Henk van der Jeugd in Kolokolkova Baai. Glazov gebruikt geen pootringen, maar zwarte halsbanden met een inscriptie van drie witte cijfers of letters, welke in de praktijk gemakkelijker zijn af te lezen. Van deze vogels heb ik twintig exemplaren waargenomen. En hiermee wordt het ultieme bewijs geleverd dat de brandganzen in de Eempolder uit Rusland afkomstig zijn.

Gans E95, geringd in Kolguev en twaalf maal in Nederland waargenomen.

 

Maar zijn het echt allemaal arctische vogels of zijn het deels ook in Nederland overzomerende vogels? In 1982 heeft de soort zich in Nederland als broedvogel gevestigd, waarna met name in Zeeland en in Noord- en Zuid-Holland de aantallen explosief zijn gestegen tot bijna 20.000 broedparen. In het Gooi broeden ook enkele tientallen paren op eilandjes in het Naardermeer en Eemmeer, maar door bestrijding van Natuurmonumenten zijn deze populaties niet of nauwelijks gegroeid. Blijft de vraag of een deel van de tienduizenden Nederlandse broedvogels in de Eempolder overwinteren. Ook hier kunnen de trackrecords van de afgelezen ganzen meer inzicht geven. De arctische ganzen blijven tot ver in het voorjaar in de Eempolder aanwezig. Pas rond 12 mei vertrekt de hoofdmacht naar noordelijker gebieden om vanaf half oktober weer terug te keren. Geringde vogels die in de tussenliggende zomerperiode in Nederland worden afgelezen, moeten dus betrekking hebben op onze (broed-) vogels. Van mijn 199 in de winter afgelezen individuen spoorde ik in de database 5 individuen op die ooit in de zomerperiode in Nederland waren afgelezen of geringd. Dus blijkbaar is in de winter minstens 2-3 % van de ganzen van Nederlandse origine. Had ik die fietser toch verkeerd voorgelicht dat het allemaal Russische ganzen zijn.

 

Ganzen zitten ’s nachts het liefst in open water omdat dit hen veiligheid biedt. De ganzen uit de Eempolder en wijde omgeving vliegen daarom in de avondschemering massaal naar het Eemmeer om te overnachten. Door ’s ochtends te tellen hoeveel vogels weer naar de omringende weilanden vliegen proberen Juun de Boer en Riens Rense twee keer per jaar de omvang van deze slaapplaats te schatten. Rond zonsopkomst tellen we soms meer dan tienduizend brandganzen die in grote wolken vanuit het water opvliegen. In zeer natte periodes nemen ze echter niet de moeite niet om naar het Eemmeer te vliegen en blijven ze gewoon in de drasse weilanden van de polder overnachten. Ook daar zitten ze relatief veilig, omdat vossen in de Eempolder actief worden bestreden. De hele dag grazen in de weilanden en daar ’s avonds in slaap dutten, het is gemakkelijk leven voor een gans. Zo lijkt het tenminste, maar niet iedereen is blij met de ganzen. Boeren zien niet graag dat gras door andere dieren wordt gegeten dan hun eigen vee. Ook groeit er zorg over de oplopende compensatiekosten, die de overheid moet betalen aan boeren die schade claimen. De Faunabeheereenheid heeft daarom samen met de provincie Utrecht bedacht om de ganzen met drones, lasers en geluidsapparatuur uit de Eempolder te verjagen. De bedoeling is dat ze uitwijken naar de voor de ganzen bestemde opvanggebieden, maar in elk geval weg uit de Eempolder. Deze verjaging wordt uitgevoerd vanaf 2 januari en duurt in principe totdat het gros van de ganzen is verdreven. Er valt van alles aan te merken op deze operatie, maar effectief is ze wel. Het aantal ganzen is gedecimeerd: de polder ligt er in de wintermaand desolaat bij. Wat nu vooral in het oog springt is hoe saai het landschap geworden is na de laatste grootschalige ruilverkaveling. De tijd is voorbij dat de groepen ganzen dynamiek brachten in deze groene vlakte. Ze werden in de bloeiperiode de ganzen vaak vergezeld door grote zilverreigers, die tussen de grazende vogels op een efficiënte manier veldmuizen konden vangen (lees bijvoorbeeld dit artikel).

Wie is de grootste?

Natuurmonumenten wilde geen spelbreker zijn in het project en stond ook in het weidevogelreservaat verjaging toe, maar, om de weidevogels rust te geven, was dit slechts tot 1 maart geoorloofd. De brandganzen hebben hier gretig gebruik van gemaakt. Tegenwoordig grazen er weer duizenden brandganzen in het weidevogelreservaat tussen de honderden weidevogels, hazen en eenden en te zien is hoe de biodiversiteit hier als vanouds opbloeit. Sommigen mensen menen dat de arctische ganzen, een negatief effect hebben op de andere weidevogels. Het idee is dat het gras zo kort afgegraasd, dat de nesten kwetsbaarder worden voor predatoren. Moonen et al (2023) vonden in Duitsland geen verband tussen de dichtheid van brandganzen en de vestiging van de weidevogels, echter wel een verminderd uitkomstpercentage bij de Kievit. Het onderzoek van Madsen et al (2019) in Denemarken ging verder: zij keken ook naar de uiteindelijke kuikenoverleving en concludeerden dat er geen negatief effect was door de arctische ganzen. Het lijkt er op dat het negatief effect in de nestfase door de verhoogde zichtbaarheid weer positief wordt gecompenseerd in de jongenfase. De kuikens kunnen dan profiteren van de  een gevarieerde, mozaïekachtige vegetatiestructuur waarin ze zowel voedsel als bescherming kunnen vinden. Er zijn veel variabelen en daarom complex om te onderzoeken maar het is in ieder geval prematuur om te stellen dat de reproductie van de weidevogels negatief wordt beïnvloed door arctische ganzen.
Hoewel de participatie van Natuurmonumenten in het verjagingsproject op zijn minst discutabel is, mogen we Natuurmonumenten toch waarderen, want dankzij het in het weidevogelreservaat gevoerde beheer kunnen we hier gedurende een groot deel van het voorjaar genieten van de vele duizenden brandganzen. En heb je geluk dat er een zeearend langs vliegt die die een gans weet te pakken, dan vergeet je dit de rest van je leven niet.

 

Tekst en foto’s: Dirk Prop

 

Literatuur:

J. Madsen, L.K. Marcussen, N. Knudsen, T.J.S. Balsby, K.K. Clausen. 2019. Does intensive goose grazing affect breeding waders? Ecology and evolution, 9 (24)

S. Moonen , J. Ludwig, H. Kruckenberg , G.J.D.M. Müskens, B.A. Nolet,H.P. van der Jeugd, F. Bairlein.2023. Sharing habitat: Effects of migratory barnacle geese density on meadow breeding waders. Journal for Nature Conservation Volume 72